خبرگزاری مهر – گروه جامعه_آزاده سهرابی: آموزش بدون شک نیازمند سیاست واحد حاکمیتی است. از هر سنی که کودک تحت تعلیم قرار می‌گیرد تا هر زمان که از ساختار آموزشی خارج می‌شود باید درک کند که تحت آموزش جزایری جدا از هم قرار نگرفته و یک روح بر آن حاکم است. تنوع سیستم‌های آموزشی و روش‌های آموزشی استاندارد (جهت گیری های خُرد آموزشی) امری بدیهی است اما موضوع اصلی روح حاکم بر مصوبات و سندهای یک نظام آموزشی است. به طور مثال آیا در یک نگاه حاکمیتی پرورش نخبگان و استعدادهای درخشان دارای جایگاه است؟ اگر چنین است باید این نگاه را در همه ارکان آموزشی کشور ببینیم. متأسفانه به نظر می‌رسد در سالهای اخیر تصمیم‌هایی پراکنده و گاه سلیقه‌ای، مدیریت‌های ناکارآمد ضربه‌هایی به این یکپارچگی وارد کرده است.
حالا چند سالی است به جای پرداختن به اصل کیفیت بخشی آموزش‌ها و طراحی مصوبه برای این موضوع چه در آموزش و پرورش چه در آموزش عالی، همه فکر و ذکر حول و حوش حاشیه‌هایی که منفعت‌هایی در پیرامون آن می‌تواند ایجاد شود، می‌گردد.
در این میان تناقض‌هایی نیز آشکار می‌شود که عدم پرداختن به آنها ظلم بزرگی در حق ذی نفعان امر آموزش در کشور است. یک نمونه بسیار کوچک آن را می‌توان در صحبت‌های رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی دید که بعد از کنکور درباره چرایی سوال‌های کنکور که خارج از کتابهای درسی طراحی شده بودند سخن گفت و مستندات جمع آوری شده را مطرح کرد اما همین سازمان که مهمترین کارکردش نظارت و پایش آزمون‌های داخل سیستم آموزش و پرورش است تا کنون درباره مشکلات جدی طراحی سوالات آزمون سمپاد یا المپیادها و یا سوالات امتحانات نهایی تنها سکوت کرده است در حالی که تخلفات و اشتباهات آشکار و گاه حیرت انگیزی در این حوزه‌ها رخ داده است.
نمونه تناقض‌های رفتاری مسئولان آموزش و پرورش در قبال آزمون‌ها
از سوی دیگر اظهار نظر مسئولان تناقض‌هایی را عیان می‌کند. به طور مثال در کنکور نباید سوالی خارج از کتاب درسی طراحی شود و آموزش و پرورش درباره اش گله می‌کند اما اگر در آزمون سمپاد و المپیاد خارج از کتاب درسی سوالی باشد معنی اش نزد مسئولان آموزش و پرورش این است که بچه‌ها ترغیب شوند کتاب‌هایی غیر از کتاب درسی را بخوانند! از نظر مسئولان در آموزش و پرورش این یک ایراد و سلب عدالت آموزشی است که در کنکور سوالات دشوار باشند یا خارج از کتاب درسی اما اینکه در آزمون‌های سمپاد چنین اتفاقی رخ بدهد که دانش آموز برای موفقیت نیازمند کلاس‌های آمادگی قبلی است ایرادی ندارد! سوالات غلط در کنکور پذیرفتنی نیست اما انبوه سوالات غلط و خارج از منابع اعلام شده خود آموزش و پرورش در آزمون سمپاد و المپیادها طبیعی است! اینکه برای کنکور باید پای مافیای کتابهای کمک آموزشی و کلاس‌های کنکوری برچیده شود تبدیل به هدفی می‌شود که هر طور شده به سمت حذف کنکور برویم اما اگر در آزمون سمپاد چندین سوال عیناً از یک کتاب کمک آموزشی برداشته شود که نویسنده آن کتاب قبلاً از طراحان این آزمون‌ها بوده صدای کسی در آموزش و پرورش در نمی‌آید.
دکتر ع. ق دانش آموخته ریاضی دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها می‌گوید: سال جاری ۱۸ سوال آزمون‌های تیزهوشان از تألیفات من بود و از این میان ۱۵ سوال از کتابم بود که بهمن ۱۳۹۹ آن را منتشر کرده‌ام. این اتفاق جدیدی نیست، سال گذشته نیز دو سوال آزمون ورودی مدارس تیزهوشان عیناً از کتاب من کپی شده بود اما برای آزمون سال جاری اصلاً انتظار ۱۸ سوال تکراری را نداشتم. با دیدن ۸ تست تکراری در آزمون پایه ششم و ۱۰ تست تکراری در آزمون پایه نهم بسیار شگفت زده شدم.
او در همان مصاحبه می‌گوید که از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۷ طراح سوال آزمون ورودی مدارس استعدادهای درخشان بوده اما در سه سال اخیر به دلیل برگزاری دوره‌های هوش؛ برای رعایت اخلاق، قانون و امانتداری نمی توانسته هم زمان طراح هم باشد!!! و می‌گوید: شاید جالب باشد که بدانید در این سه سال اخیر قالب تقریباً همه سوالات را پیش از برگزاری آزمون تیزهوشان، درست حدس زده‌ام و به دانش آموزانم آموزش داده‌ام.
باز از سوی دیگر جایگاه المپیادها و جریان نخبگانی در کشور آنقدر نامشخص است که به دنبال سیر نزولی رتبه آوری در المپیادهای اخیر رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان به طور کلی منکر کارکرد این المپیادها و ارزش مدال‌ها می‌شود و در گفتگویی اعلام می‌کند: رسالت المپیاد، اصلاً کسب مدال در مسابقات جهانی نیست.
او که از مشکلات مالی باشگاه دانش پژوهان جوان گلایه بسیار دارد به وضوح نمی‌گوید باید دقیقاً برای چه چیزی هزینه شود و چه خروجی برای هزینه‌ها باید در انتظار باشد! و مهم‌تر اینکه این چه ساز و کار نخبگانی است که از دل سوالات آزمون‌های آن این میزان غلط و کپی بیرون می‌آید؟
نشانی مشکلات اصلی را جای اشتباه ندهیم
هامون سبطی دبیر کارگروه آموزش دیده بان عدالت و شفافیت و کارشناس حوزه آموزش و پرورش در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص سرو صداهای مصوبه های اخیر حول و حوش کنکور گفت: اگر بخواهیم همواره دچار دور باطل اینکه چه کسی مقصر و یا مقصرتر است، شویم، آن هم در شرایط بحرانی راه به جایی نمی نمی‌بریم. برای اصلاح آموزش باید دست به اقدامات عملی زد. شاید ابتدا باید گفت در موضوع کنکور (در هر سطحی) مشکلاتی که وجود دارد در اصل نه تقصیر آموزش و پرورش و وزارت علوم است و نه سازمان سنجش. موضوع این است که جوانان کشور برای رسیدن به حداقل امکانات اقتصادی، رفاهی و شأن اجتماعی، راهی جز ادامه تحصیل نمی بینند. در دیگر کشورها راه های رسیدن به شأن اجتماعی و امکانات اقتصادی گرچه ورود به دانشگاه است اما این تنها راه نیست. در ایران به نظر می رسد تحصیلات دانشگاهی و داشتن مدرک تنها راه است و همین شکاف عمیقی را ایجاد کرده است میان آموزش و پرورش و وزارت علوم.
دبیر کارگروه آموزش دیده بان عدالت و شفافیت بیان کرد: آموزش و پرورش وظیفه ملی اش آموزش همگانی است و قرار است اجازه ندهد هیچ فرزندی در سرزمین ایران بی بهره از این امکانات باشد که متأسفانه این امر خصوصاً در این شرایط کرونا به خوبی محقق نشده است. از آن سو آموزش عالی جزو وظایف حکومتی و ملی اش این نیست که همه کسانی را که دست پرورده آموزش و پرورش هستند وارد دانشگاه‌های خود کند. در واقع تمام کسانی که از آموزش و پرورش دیپلم می‌گیرند، قرار نبود به دانشگاه بروند، در حالی که قرار بوده است افراد با دیپلم هم بتوانند صاحب شغل و درآمد شوند. از سوی دیگر نیازهایی در ذهن جوانان ایجاد شده که واقع گرایانه نیست. پولدار بودن جزو ارزشهای فرهنگی و مزایای اخلاقی شده است و همه اینها دست به دست هم می‌دهد تا وضعیت همینی باشد که مشاهده می‌کنید.
وی با اشاره به اینکه هر ساله حدود یک میلیون جوان در کنکور سراسری شرکت می‌کنند، آن هم برای رقابت در تصاحب کردن نهایتاً ۴۰ هزار صندلی در دانشگاهای دولتی، خاطرنشان کرد: طبیعی است در چنین شرایطی عرضه و تقاضای نامتعادلی، بازار پررونقی حول و حوش آن شکل بگیرد. شما در بازار هم وقتی تناسب عرضه و تقاضا نداشته باشید، حتماً قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند. شاید بتوان در خود آموزش و پرورش چنین مسئله‌ای را بیش از هر جای دیگر دید یعنی در میزان استقبال شدید و نرخ بسیار بالای شهریه مدارس و در مرحله دوم در مؤسسات کنکوری.
چرا آموزش و پرورش می‌خواهد از بازار پر استرس کنکور سهمی بگیرد؟
این کارشناس حوزه آموزش و پرورش تصریح کرد: یک موضوعی که این روزها مطرح شده است، بحث خارج بودن سوالات کنکور از کتاب های درسی است. نکته اینجاست که اگر سوالات ورودی به دانشگاه ها در هر شکلی بر اساس کتاب های درسی باشد، همه آن را حفظ می کنند و در نهایت همه مستحق وارد شدن به دانشگاه های دولتی می شوند. امتحانات نهایی باید در سه سال دوره متوسطه برگزار شود و بخشی از سوالات آن هم فرا دانشی و خارج از متون کتاب درسی باشد تا بتواند میان یک میلیون داوطلب چند هزار نفر اول را مشخص کند که این مهم از عهده این وزارت بر نمی آید، بنابراین آموزش و پرورش معضلات اقتصادی-آموزشی و کم کارکردهای خودش را تقصیر کنکور و سازمان سنجش می اندازد که غیرکارشناسانه و غیرمنصفانه است.
دبیر کارگروه آموزش دیده بان عدالت و شفافیت بیان کرد: در چند سال اخیر سهم خواهی آموزش و پرورش از کنکور بیشتر شده است و سوال این است که چرا می‌خواهد از این بازار پراسترس کنکور سهمی بگیرد؟ شاید در این میان دو انگیزه اصلی وجود داشته باشد: یک انگیزه می‌تواند مالی باشد؛ یعنی اینکه هرچقدر معیارهای آموزش و پرورش برای تصاحب ۴۰ هزار صندلی معتبر در رشته‌های پرطرفدار، بیشتر شود، بخش بیشتری از هزینه خانواده‌ها صرف مدارس خاص می‌شود که از ابواب جمعی این وزارت خانه هستند.
نکته دیگر این است که اگر تعداد صندلی‌ها از ۴۰ هزار به ۴۰۰ هزار هم افزایش پیدا کند و عرضه و تقاضا متعادل شود، باز هم دانش آموزان به درس علاقه مند نمی‌شوند. این دلیل دومی است که از آن صحبت می‌کنیم. آموزش و پرورش بی علاقگی به کتابهای درسی و فضای فعلی مدارس را مدام به کنکور ارجاع می‌دهد که واقعیت ندارد. مثلاً مدام این را می‌شنویم که اگر بچه‌ها کتابهای آموزشی را نخوانند به سمت خواندن کتابهای درسی یا عمومی می‌روند. اما آیا اگر همه ناشران آموزشی هم از کار خود دست بکشند، میزان رغبت مردم به خواندن کتابهای تاریخ و فلسفه افزایش پیدا می‌کند؟
سبطی با اشاره به اینکه با این مصوبه‌ها نمی‌شود راه به جایی برد، گفت: وقتی مکانیسم‌های دفاعی یک سازمان یا یک وزارتخانه جنبه مصوبه به خود می‌گیرد و قانونگذار باورش می‌شود که با تبدیل کردن اهمیت کنکور به اهمیت امتحانات نهایی مشکل حل می‌شود، زنگ خطر برای فرهیختگان و مسئولان باید به صدا در بیاید و حتی می‌خواهم بگویم این موارد بر ضد سند تحول بنیادین است و بر خلاف مصوبه ۸۲۸ شورای عالی آموزش و پرورش است که دفتر پژوهش و برنامه ریزی آموزش و پرورش را موظف کرده است که از امکانات و پتانسیل بخش خصوصی هم در تألیف کتابهای درسی و هم در بازبینی و ارزشیابی آنها کمک بگیرد. حتی در جشنواره رشد سالهاست که جلسه‌هایی در این ارتباط می‌گذارند اما هیچ برون دهی نداشته است، چراکه آموزش و پرورش مدام خودی و غیر خودی می‌کند. وزارت علوم و سازمان سنجش را از خود نمی‌داند. معلمان و مؤسسات خارج از حیطه اداری را مافیا می‌نامد و این برخوردهای خصمانه اوضاع را بدتر می‌کند.
بررسی تخلفات در سوال‌های سمپاد و المپیادها!
وی در پاسخ به این سوال که سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در حالی به سوالات خارج از کتابهای درسی در کنکور سراسری واکنش نشان داده است که در آزمون سمپاد اشکالات فراوان است و در المپیادها نیز چنین مشکلاتی وجود دارد اما هیچ گاه در مورد این آزمون‌ها اعتراضی نکرده است، اظهار داشت: آموزش و پرورش یک سال فرصت دارد تا صد سوال برای ورودی پایه ششم به هفتم در آزمون سمپاد که قابل مقایسه با رقابت کنکور نیست، طراحی کند. در سال ۹۹، ۹ سوال این آزمون کپی عین به عین از یکی از کتابهای کمک آموزشی بود که آموزش و پرورش اسم مافیا را بر آنها گذاشته است. حتی در تجدید چاپ این کتاب، ناشر با افتخار آن را به صورت رسمی اعلام کرده است. در جلسه‌ای که با رئیس فعلی سازمان سمپاد داشتیم، آنها پذیرفتند که چنین خطایی رخ داده است اما قرار بود برای ۱۴۰۰ همتی شود و چنین تخلف آشکاری سر و سامان یابد.
سبطی گفت: چند روز مانده به برگزاری آزمون امسال، گزارشی به دستمان رسید که یکی از آموزشگاه‌های فعال در آمادگی جهت ازمون های سمپاد، اعلام کرده که ما امسال در دفترچه سوالات ششم به هفتم برخلاف روال سالهای قبل، ۱۰۰ سوال نداریم بلکه با ۱۲۰ سوال روبرو هستیم. در جلسه‌ای که با خانم یاوری رئیس سازمان استعدادهای درخشان داشتیم، پرسیدیم که آیا این شایعه درست است و ایشان با قاطعیت گفتند خیر. همان ۱۰۰ سوال خواهد بود اما در کمال تعجب دیدیم در دفترچه با ۱۲۰ سوال روبرو هستیم. این نشان می‌دهد که آن آموزشگاه از خانم یاوری در زمینه سوالات سمپاد مطلع تر بوده است. فایل صوتی این جلسه در دیده بان عدالت و شفافیت موجود است. حال چرا نباید تصور کرد که سوال‌ها نیز ممکن است درز پیدا کند. چنین شائبه‌ای مطرح است. ضمن اینکه نه تنها در این آزمون تخلف‌های رؤسای قبلی برطرف نشد، بلکه کپی‌های سوالات امسال بیشتر هم شد.
سوال‌های کپی از کتابهای کمک آموزشی در آزمون‌های آموزش و پرورش!
این کارشناس آموزش و پرورش ادامه داد: امسال متوجه شدیم که از ۶۰ سوال دفترچه اول آزمون سمپاد پایه ششم به هفتم، ۱۲ سوال کپی پیست از کتابهای موجود در بازار بوده است و دو سوال هم غلط طراحی شده است یعنی اگر در سال ۹۹ در ۱۰ سوال مشکل وجود داشت، امسال در ۱۴ سوال این اتفاق افتاد. در آزمون سمپاد نهم به دهم نیز ۹ سوال کپی پیست از کتابهای انتشارات «خ. س»، «م» و «م. م» بوده است. بنابراین ما این موضوع را بیشتر بررسی کردیم تا از صحت آن مطمئن شویم و تک به تک سوالات کپی شده احراز شد. همزمان در یکی از خبرگزاری‌های رسمی با این خبر مواجه شدیم که فردی که خود را طراح آزمون تیزهوشان و المپیاد تا سال ۹۷ معرفی می‌کند، و به گفته خودش در سه سال اخیر در تیم طراحان سوال نبوده اعلام کرده است که ۱۸ سوال تیزهوشان از کتابهای ایشان بوده و این پدیده را به خودش و مسئولان تبریک گفته است.
سبطی افزود: ما از وزیر آموزش و پرورش خواستیم که جلسه‌ای بگذارد و این اتفاق باورنکردنی و رسوایی برانگیز را توضیح دهد که تا الان متأسفانه اتفاق نیفتاده و این یک فاجعه آموزشی و علمی است. باید طراحان متخلف شناسایی شوند و افرادی که باعث این ناحقی و سوءاستفاده عجیب شدند نباید متصدی امور باشند و شاید لازم باشد سازمان‌های نظارتی دیگر وارد شوند. این اتفاق برای امروز و دیروز نیست. در سال ۹۷ نیز عیناً ۶۰ سوال کپی پیست بوده است که همان زمان آقای بطحائی وزیر آموزش و پرورش وقت، قول پیگیری آن را دادند که اتفاق نیفتد. پدیده کپی پیست از منابع دیگر در تولید کتابهای درسی به ویژه در درس فیزیک و زیست شناسی از خود دفتر پژوهش‌ها آغاز شده است که اسنادش موجود است و باعث نارسایی کتابهای درسی فعلی شده است.
دبیر کارگروه دیدبان عدالت و شفافیت بیان کرد: برخی افراد می‌گویند اگر همه سؤال‌های جهان را حل کنیم، بالاخره در آن تکراری وجود دارد که این عذر بدتر از گناه است. تعریف کلاسیک هوش آن است که فرد بتواند در موقعیت جدید آموخته‌های قدیمی خودش را به کار ببندند. اگر کسانی که متولی تیزهوشان در کشور هستند، نمی‌توانند در طول یک سال ۶۰ سوال نو و ابتکاری طراحی کنند یا دست کم بر اساس تیپ‌های سنجش هوش، سؤالاتی با چهره متفاوت خلق کنند یا حتی نمی‌توانند شکل سؤال‌ها را ۹۰ درجه بچرخانند، در خوشبینانه‌ترین حالت، ناکارآمدند و تخلف رخ داده است. یک نگاه بدبینانه این است که جریانی در حال ناکارآمد کردن مسیر نخبگی و شایسته سالاری در کشور است.
غلط‌های فراوان در طراحی سوالات المپیادها
وی درباره اینکه آیا دیده بان عدالت و شفافیت تحقیقی در خصوص آزمون المپیادها کرده یا نه و اینکه سؤال‌های المپیاد خارج از کتابهای درسی مطرح می‌شود و حتی برای آن رفرنس‌های غیردرسی معرفی می‌شود، این مسئله چه فرقی می‌تواند با کنکور داشته باشد؟ گفت: دانش‌آموزان المپیاد در این مدت به ما رجوع کردند و ما با پدیده باورنکردنی دیگری روبرو شدیم. از ۱۸ سوال المپیاد کامپیوتر امسال ۵ سوال غلط بوده که حذفشان کردند، یعنی ما با طراحانی روبرو هستیم که ۳۰ درصد سؤال‌هایشان غلط بوده است. باید دقت کنیم که فرآیند پاسخ دادن به سؤال‌ها دشوارتر از طراحی سوال است.
وی بیان کرد: در المپیاد شیمی از مجموع ۵۰ سوال، ۵ سوال را حذف کردند و ۱۰ سوال دیگر غلط بود که بیش از ۱۰ نفر از مدال‌آوران جهان شیمی به این سؤال‌ها اعتراض کردند و دو نفر از متخصصان شیمی سوالات را بررسی و اعلام کردند ۱۵ سوال از ۵۰ سوال یا خارج از محدوده یا غلط بوده است. در المپیاد اقتصاد و مدیریت هم همین ماجرا تکرار شده است. نکته دیگر از تخلفات آن است که پس از آزمون دوره آزمایشگاه فیزیک، فردی شناخته شده در این حوزه در قالب بسته‌هایی سوالات را برای تمرین به فروش رساند. گرچه بعد از آزمون این اتفاق رخ داده اما برای کسب درآمد بوده و جلوی چشم همه رخ داده است و نوعی تعارض منافع و رانت اطلاعاتی است.
سبطی اظهار داشت: جمیع این مسائل ما را به این نتیجه رسانده که کسانی عهده‌دار برگزاری المپیاد علمی و سمپاد هستند که به هیچ وجه توانمندی ندارند و افراد خیرخواه باید به این نکته توجه کنند که وقتی در چنین آزمون‌هایی در آموزش و پرورش چنین تخلفات بی سابقه‌ای روی می‌دهد، چه تضمینی وجود دارد اگر سوالات امتحانات نهایی را در کنکور پررنگ کنیم، در آن حوزه تخلفات رخ ندهد.
دبیر کارگروه دیدبان عدالت و شفافیت گفت: از سوی دیگر، مسئول المپادها در سازمان استعدادهای درخشان علناً اعلام کرده است که رسالت المپیادهای داخلی، حضور و درخشش دانش‌آموزان در المپیادهای جهانی نیست بلکه رسالت آن است که دانش‌آموزان به خواندن منابع غیردرسی تشویق شوند. اگر چنین رسالتی وجود دارد چرا آنقدر هیاهو ایجاد می‌شود که سوالات کنکور خارج از کتابهای درسی است. دوم آنکه المپیاد اساساً واژه‌ای است که مهمترین مؤلفه معنایی‌اش، مسابقه است. المپیاد را یونانی‌ها ابداع کردند و هنوز هم هر چهار سال یکبار المپیک برگزار می‌شود تا قهرمانان هر رشته معرفی و الگوی برتر شوند. رسالت المپیاد، درخشش دانش‌آموزان در سطح جهان و بالا بردن غرور علمی و ملی در کودکان و نوجوانان و الگوسازی مثبت هم هست. انگار مربی تیم ملی فوتبال کشور بگوید، هدف ما حضور غرورآفرین در عرصه جهانی نیست! می‌خواهم بگویم فضای نخبگانی در آموزش و پرورش دچار سوء مدیریت شدید است و باید یک فکر جدی در این زمینه صورت گیرد.
به گزارش مهر، برخی از اسناد درباره غلط‌ها و اعتراض‌های نخبگان به طراحی سوال‌های آزمون‌های آموزش و پرورش نزد خبرگزاری مهر محفوظ است تا در صورت نیاز در اختیار مراجعی که قصد رسیدگی به آنها را دارند قرار دهد.