در تبلیغات صدا و سیما بسته‌های کنکور، راه ورود به دانشگاه معرفی می‌شود و نیازی به آموخته‌های مدرسه نیست!
گفتگوی وی‍ژه‌نامه‌ی نوروزی همشهری با دکتر هامون سبطی مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور و عضو کمیته ارزیابی منابع آموزشی و تربیتی وزارت آموزش و پرورش
صدا و سیما بدون توجه به عواقب تبلیغ محصولات کنکوری، آنتن را در اختیار افرادی قرار داده که در بین کارشناسان آموزشی به «هرزآموز» شهره هستند. در این برنامه‌ها، بسته‌های آموزشی طوری تبلیغ می‌شود که گویی ۱۲ سال آموزش مدرسه‌ای، هیچ بوده و با استفاده از آن بسته‌ها می‌توان ره صد ساله را یک شبه پیمود. برخی کارشناسان معتقدند صدا و سیما بدون در نظر گرفتن عواقب کارش، آنتن را در اختیار افراد سودجو قرار داده تا بخشی از بودجه مورد نیازش را تأمین کند. در این باره با دکتر هامون سبطی، مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور و عضو کمیته ارزیابی منابع آموزشی و تربیتی وزارت آموزش و پرورش گفت‌وگو کرده‌ایم.
آقای دکتر، تبلیغ کنکور و بسته‌های آموزشی از سوی مؤسسات مختلف در شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی به اوج رسیده است. نظر شما چیست؟
ببینید، بستر پیدایش این پدیده، چند میلیون دانش‌آموز دبیرستانی است که داوطلب ورود به دانشگاه هستند. تحصیلات دانشگاهی خوب برای دانش‌آموزان ایرانی، یک آرزو و آرمان است. این وضعیت می‌تواند یک سرمایه ملی تلقی شود. بی‌تردید اینکه اغلب جوانان ما، ورود به دنیای دانش و فرهنگ را بزرگ‌ترین هدف زندگی خود می‌دانند و برایش در گسترده‌ترین آزمون علمی جهان به رقابت می‌پردازند، یک افتخار فرهنگی و ملی به شمار می‌آید. اما این سکه روی دیگری هم دارد که خطرناک است. جمعیت چند میلیونی، بازاری نیست که از نگاه سودجوها و کاسب پیشه‌ها دور بماند. چند میلیون مشتری کم سن که با شور و شوق حاضر هستند همه دارایی خود و خانواده‌شان را برای ورود به رشته‌ها و دانشگاه‌های دلخواهشان، در طبق اخلاص بگذارند. این بازار بسیار وسوسه‌انگیز است و در نبود نظارت سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی، به سرعت یک بستر تجارتی سیاه می‌شود که متأسفانه در حال حاضر شده است. آشکار است که این چند میلیون دانش‌آموز داوطلب ورود به دانشگاه، ضریب هوشی و توانمندی‌های یکسانی ندارند اما متأسفانه وقتی همگی چند رشته خاص را در دانشگاه‌هایی معدود، هدف خود قرار بدهند، راه برای سوداگری سیاه‌بازان و کلاهبرداران آموزشی باز می‌شود تا فرایند یاددهی ـ یادگیری را در حد شعبده‌بازی و معرکه‌گیری پایین بیاورند و علم و فرهنگ را به بازی بگیرند. این افراد با ابداع روش‌های فریبکارانه، داوطلبانی را که اغلب خودشان نیز می‌دانند آمادگی تحصیل در رشته‌های خاص و پرطرفدار را ندارند، با این امید واهی که حل تست‌های کنکور نیاز به تفکر و تحلیل ندارد فریب می‌دهند و به آنها با قیمت‌هایی گزاف، امید می‌فروشند!
در بقیه کشورها هم‌چنین وضعیتی وجود دارد؟
اصولاً در همه کشورها، نخبگان جذب رشته‌های خاص می‌شوند و اگر غیر از این باشد، نهایتا به جامعه آسیب می‌رسد. اما راه برای این کلاهبرداری‌ها بسته است. اینجا و در بازار کنکور ایران، هرزآموزان می‌گویند که شما از یک سری فرمول‌ها و تکنیک‌های جادویی غافل هستید و فقط ما آنها را در چنته داریم؛ تکنیک‌هایی که باعث می‌شود، بدون اینکه زحمت اندیشیدن را به خود راه بدهید، با نگاه کردن به صورت یک سؤال به گزینه درست برسید و متعاقب آن در رشته‌ها و دانشگاه‌های خاص قبول شوید.
واقعا ممکن نیست این ادعا درست باشد؟
به هیچ‌وجه. ولی ما نمی‌توانیم از یک دانش‌آموز ۱۶ ـ ۱۷ ساله توقع داشته باشیم که چنین ادعایی را به‌ویژه وقتی از صدا و سیما پخش می‌شود، معتبر نپندارد. یعنی ما با یک عوامفریبی ملی روبه‌رو هستیم، همه می‌دانند که نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود ولی افرادی هستند که برای سود آنی خود، خلاف این را به جوان ایرانی القا می‌کنند و آینده جوانان و از آن مهم‌تر آینده کشور را به مخاطره می‌اندازند. شما مطمئن باشید که اساس کار این افراد نفع مادی خودشان است و بس.
یعنی افرادی را که دنبال نفع مادی هستند، باید سرزنش کنیم؟
خیر، دنبال نفع مالی بودن خوب هم هست، حتی در حوزه دانش و فرهنگ. افرادی در این حوزه در پی منفعت مالی هستند اما از اصول اولیه اخلاق و قوانین جاری کشور پیروی می‌کنند، حق بیمه و مالیات می‌پردازند و به تعهدات خود در قبال مشتریان پایبندند. اینان کارآفرینانی هستند که سود فعالیت‌های فرهنگی ـ اقتصادی خود را در این کشور هزینه می‌کنند و موجب شکوفایی اقتصادی می‌شوند؛ مانند بسیاری از ناشران یا تهیه‌کنندگان سینما. اما مشکل، افراد یا مؤسساتی نوظهور هستند که با عوامفریبی و بیان گزاره‌های غیرعلمی و خالی کردن علم و ادب از محتوای واقعی آن، به دانش‌آموزان ضعیف می‌گویند که بدون فکر کردن و دریافت عمیق مسائل، می‌شود در آزمون سراسری جزو برترین‌ها شد! شما این برنامه‌ها را نگاه کنید؛ مجری یا به‌اصطلاح معلم آن بیشتر شبیه هنرپیشه‌های سینماست؛ درس نمی‌دهد، نقش بازی می‌کند. دانش‌آموز ساده‌دل هم فکر می‌کند این یک فرصت طلایی و معجزه‌آساست که صدا و سیما در اختیار او گذاشته و با بهره‌گیری از آن می‌تواند پله‌های موفقیت و خوشبختی را یکی در میان طی کند! مخاطب فکر می‌کند اگر پولی هم مطالبه می‌شود حق آنهاست و مبلغ درخواستی را براساس اعتمادی که به صدا و سیما دارد، می‌پردازد. این در حالی است که سؤالات کنکور با اینکه ساختار گزینه‌ای دارد، با یقین به شما می‌گویم که از سطح علمی بالایی برخوردار است و اغلب پرسش‌های آن جنبه تحلیلی و حتی ابتکاری دارد؛ بنابراین با هیچ تکنیک از پیش‌ساخته که پایه علمی نداشته باشد، نمی‌توان به آنها پاسخ داد.
اوضاع کاسبی‌شان چطور است؟
حتما کارشان سکه است که می‌توانند از پس هزینه‌های بالای اجاره آنتن تلویزیون آن هم در پربیننده‌ترین ساعات بربیایند. بعد هم عرضه، یعنی تقاضایی وجود دارد. حتما مردم از این برنامه‌ها استقبال می‌کنند که عده‌ای حاضرند آن را تولید کنند. دانش‌آموزان باهوش و خانواده‌هایشان کمتر فریب اینگونه تبلیغات را می‌خورند، ولی کم نیستند دانش‌آموزانی که فکر می‌کنند با این بسته‌های جادویی می‌توانند راه سخت و دشوار کنکور را یک شبه طی کنند و به این ترتیب در دام این مؤسسات می‌افتند. خانواده‌های آنها هم به میل خودشان یا اصرار فرزندشان پول‌های زیادی به این افراد می‌دهند. این داوطلبان که توقع دارند پس از پرداخت میلیون‌ها تومان، با استفاده از بسته‌های آموزشی آنها در آزمون سراسری موفق شوند، وقتی به نتیجه دلخواه نمی‌رسند، دچار عوارض روحی و رفتاری شدیدی می‌شوند.
چه پیشنهادی به مسئولان صدا و سیما دارید؟
پیشنهاد ما به مدیران محترم صدا و سیما ـ که پیش‌تر طی نامه‌ای از سوی انجمن فرهنگی ناشران آموزشی به مدیر کل بخش مربوطه رسما آن را به حضورشان تقدیم کرده‌ایم ـ این است که از مشاوران و مدرسان محترمی که در برنامه‌های مشارکتی رسانه ملی به امر آموزش و تربیت جوانان کشور مشغول هستند، حتما مدارک تحصیلی بخواهند. کاری که در کمال تعجب در حال حاضر گویا انجام نمی‌شود! متأسفانه در این برنامه‌ها ادعاهایی درباره مدارک تحصیلی و تجارب علمی و پژوهشی از سوی برخی افراد مطرح شده که بی‌اساس بودن آنها آشکار است. هر فردی که با سیستم دانشگاهی آشنا باشد می‌داند که این نوع ادعاها فقط برای فریب دانش‌آموزی است که هنوز پایش به دانشگاه باز نشده است. البته در کنار همین جاعلان عناوین و افتخارات علمی، استادان بزرگی نیز حضور دارند که مطالب علمی و ارزشمندی را ارائه می‌دهند. افزون بر این، در برنامه‌های مشارکتی صدا و سیما، محصولاتی به‌صورت پیامکی تبلیغ می‌شود که متأسفانه از سوی سیستم‌های بازرسی صدا و سیما بررسی نمی‌شود.
شما مطمئن هستید بسته‌های تبلیغ شده به لحاظ محتوا بررسی نمی‌شوند؟
بله، من مطمئن هستم که بررسی نمی‌شوند، این موضوع را پیگیری کرده‌ایم. وزارت محترم ارشاد درباره این موضوع سکوت کرده و البته شاید حق هم دارد. وزارت ارشاد می‌تواند در این‌باره نظر بدهد که محتوای این سی‌دی‌ها با قوانین موضوع کشورمان مطابقت دارد یا نه. اما این کافی نیست.
تشخیص مناسب بودن محتوای بسته‌های آموزشی بر عهده کدام دستگاه است؟
مشکل اصلی همین است. وقتی یک سی‌دی محتوایش از ابتدا تا انتها، آموزشی یا تبلیغ کالاهای آموزشی است، اصولا وزارت آموزش و پرورش می‌تواند تشخیص دهد که آیا آن محتوای آموزشی با برنامه‌ریزی‌ها و هدف‌گذاری‌های کلان آموزشی کشور همخوانی دارد یا خیر. البته اگر آزمون سراسری را در حیطه نظارت سازمان سنجش آموزش کشور بدانیم، این سازمان نیز می‌تواند در این زمینه مرجع نظارت باشد. پس اظهارنظر در این‌باره در حیطه اختیارات وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و علوم است و یا باید آن را به تشکل‌های علمی و فرهنگی معتبر واگذار کنند. برخی از سی‌دی‌های آموزشی موجود در کشور از وزارت آموزش و پرورش مجوز دارند و قیمت آنها نیز منصفانه و مصوب است، ولی بهای سی‌دی‌هایی که در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی تبلیغ می‌شوند گزاف است و افزون بر آن وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، ارشاد و بازرگانی بر آنها نظارت ندارند. محتوای آموزشی این سی‌دی‌ها نیز مورد تأیید هیچ مرجعی نیست.