دانلود اثر3 : شیرین شیرین با صدای شهرام ناظری
.
.
.
موسیقی در استان کردستان
موسيقى كردى از دير باز با زندگى روزمره‌ی كردان درآمیخته‌است و دربیشتر مراسم و آیین ها (سوارکاری ، سوگواری و … از آن استفاده می کنند و به لحاظ شكل و مضمون از تنوع بسيارى برخوردار است. در بيشتر نقاط كردستان نواها و نغمههاى موسيقى در مراسم مذهبى و حماسى و رزمى و جشن و سرور نواخته می‌شود.
موسیقی کردی بازتاب غنای روحی و معنوی مردم می‌باشد. نغمه‌هایی از قبیل مقامهای الله ویسی، کوچه باغی، صمد عسکری و ترانه‌های ملودیکی نیز در موسیقی کردی وجود دارند که بر اشعار هجایی و گاه عروضی استوار هستند.
اگر چه مقام‌ها و آوازهای کردی، جزئی از موسیقی قدیمی ایران است، ولی منظور این نیست که تمام مقام‌ها و آوازهای کردی، بدون کم‌وکاست، در چارچوب دستگاه‌های سنتی ایران قرار می‌گیرند.
بعضی از آوازها و مقامهای کردی مانند سیاه چمانه و هوره در موسیقی کردی وجود دارند که در داخل دستگاه‌های موسیقی ایرانی جای نمی‌گیرند و یک دستگاه خاص را می‌طلبند. علت مصونیت این آوازها از موسیقی ایرانی این است که؛ این مقام‌ها و آوازها بازمانده موسیقی غنی گاتای آیین زرتشت و هجای این شعر نیز در ردیف‌های عروضی جای نمی‌گیرد و جغرافیای سخت و آغوش گرم هورامان مانند سپری از این آوازها دفاع کرده است.
موسیقی کردی از دیرباز دارای ویژگی غنا و اصالت بوده و به صورت سینه به سینه نقل شده است.
موسيقى استان كردستان را به سه بخش كلى تقسيم كرده اند:
1ـ موسيقى باستانى كردى 2ـ موسيقى خانقاهى درویشان 3ـ موسيقى جلوههاى مختلف زندگى و ترانه‌ها.
1ـ موسيقى باستانى كردى :
این نوع موسیقی معمولاً بدون همراهی آلات موسیقی ، تنها با کلام همراه است وبه صورت مرثیه و یا به‌شکل ریتمیک خوانده می‌شود و اشعار آن از مسایلی که در ارتباط مستقیم با مردم است حکایت می‌کند.
از معروفترین فرم های این نوع موسیقی عبارتند از: «هوره»، «مور»، «بیت»، «حیران»، «لاووک» ، «هورا»، «لوره»، «سیاوجمانه»، «سیاه چوبی»، «سوز و مقام»، «موسیقی حماسی» (چۆپی)، «ضرب و دوزله»(دو نوع ساز)، «گورانی».
این‌ها از گنجینه های موسیقی مقامی ایــران محسوب می‌شوند و مقامهای آن نغمه های دوران کهن وعصر باستان را در خود نهفته دارند.
1-1-هوره: این آواز یک مقام بسیار زیباست که سوگ، ماتم، غریبی و عزاداری را به شیوه‌های ملیح و متین به گوش شنونده می‌رساند. هوره همان ستایش اهورامزدا بوده و کردها که پیروان آیین زرتشت بوده‌اند، با اهورامزدا شروع به خواندن می‌کرده‌اند. هوره به دو بخش است :
1-1-1- هوره ارکوازی که مسایل روزمره و ملموس مردم در آن بازگو می‌شود.
1-1-2- هوره مور (موره) (به اصطلاحم مردم: لاواندن ) که در توصیف شخص از دست رفته سروده می‌شود وبرای او عزاداری میکنند.
1-2- بیت (بالوره): در موسيقى بيت خوانى، كه در آن كلام كمترى وجود دارد وحالت آوازى آن بيشتر است، وزن وقافیه رعایت نشده ومتشکل از یک نغمه ساده است که در وصف جنگ ، سرداران و شخصیتهای ملی سروده می‌شود .حدوداً دویست داستان ملی ، مذهبی ، حماسی وعاشقـانه از بیت‌خوانی وجود دارد .
1-3- حیران : ازآوازهای کردی می‌باشد که از دل بیت سر در آورده و اغلب از متنی عاشقانه و پرسوز و گداز با توسل جستن به خالق یکتا، ائمه و پیامبران برخوردار است.
1-4- لاووک یا لاوژه: از دیگر آوازهای کردی می‌باشد که از ترانه‌های کلاسیک کردی سرچشمه گرفته و در میان کردهای خراسان به مقامهای (لو و هی له لو شوان) خوانده می‌شود.این مقام مخصوص زنان و وجه تمایز«لاووک» با «حیران» در نوع زبان شعری به کار رفته در آن می‌باشد. لاووک به طور کلی به گویش زبان کردی سورانی اجرا می‌شود.
1-5- سیاوجمانه(سیاه‌چمانه): موسيقى سیاوجمانه(سیاه‌چمانه)(سه چهانه)(سياه چشمان)(سیاه‌جامه)كه با آهنگی عاشقانه و غمناك اجرا می‌شود. این آواز به شکل ده هجایی و دو مصراعی به سبک و سیاق ایرانیان کهن سروده می‌شود و به علت همزیستی با مسایل عرفانی رنگ و بوی جدیدی هم به خود گرفته و در پاره‌ای مواقع به آن مقام شیخانه یا صوفیانه هم می‌گویند.
1-6- سوز و مقام : مهم ترین ویژگی این آواز کردی توجه به سوز درون، شکایت و زاری است که در اکثر مناطق کردستان وجود دارد.
1-7- موسیقی حماسی (چۆپی)(هه ل په رکی یاهه ل په رین):«هه ل په رکی یاهه ل په رین» به معنی حمله کردن است. این رقص قدمتی بسیار کهن دارد و از روزگار پرستش خدایان در دوران مهرپرستی که در مهرابه‌ها اجرا می‌شد، به یادگار مانده است.مراسم «هه ل په رکی» عبارت از هفت ریتم اصلی است که به ترتیب با ساز و همراهی اجرا کنندگان انجام می‌شود. ریتم آن از کند و آرام و گریان شروع می‌شود و به ریتم هیجانی (سجار) پایان می‌یابد.
1-8-دوزله و ضرب : در میان موسیقی موسیقی حماسی (چۆپی)«هه ل په رکی یاهه ل په رین» با ریتمهای دیگری توسط دو ساز دوزله و ضرب (تنبک) نواخته می‌شود.
1-9- گورانی : از باشکوه‌ترین شیوه‌های موسیقی کردی می‌باشد. دسته نغمات بسیاری در موسیقی کردی دارد و کهن‌ترین بخش ادبیات موسیقی کردی را شامل می‌شود. در زبان عامه به تمام شیوه‌ها و آوازهای موسیقی کردی گورانی نیز گفته می‌شود.
2- موسيقى خانقاهى درویشان:
مهمترين بخش موسيقى اين منطقه موسيقى خانقاهى دَرویشان است كه ساز اصلى آن دف و تنبور است و برای همراهی نغمه های سماعی – سنتی از آنها استفاده می‌شود و در حلقه ذكر و سماع با خوانده شدن كلام دينى و عرفانى همراه است.مراسم «ذکر» در تکیه‌های دراویش قادری با نواختن «دف و نی»، در جم خانه‌های اهل حق در کرمانشاهان و اورامانات با نواختن «دف و تنبور» اجرا می‌شود.
در آیین‌های زادروز پیامبر، کردها یک نوع ویژه از موسیقی را اجرا میکنند که به آن «مولودی» می‌گویند. البته مولودی‌خوانی در بیشتر جوامع مسلمان رواج دارد.
اولین مولودنامه‌ها در وصف و ستایش محمد را «ملاباتدیی» صوفی و عارف مشهور نوشت که بعداً مرسوم شد که در زمان عید مولود از سروده‌های وی در مولودی خوانی استفاده کنند.
3- موسيقى جلوه هاى مختلف زندگى و ترانه های ملودیک
«شمشال»(نوعی ساز) و «چمری» از نمونه‌های این نوع موسیقی است.
این نوع موسیقی از اشعار هجایی و گاهی عروضی تشکیل یافته است ، مانند مقام «صمدلچکی» ، مقام «ویسی» و مقام «صمد مسگری» .
ديگر انواع موسيقى كردى با وجود دارا بودن جنبههاى حماسى نوعى تغزل را در بطن خويش پرورانده اند؛ برای نمونه، نغمههاى شمشال (سازى مانند نى)از عمق، زيبائى وتأثير گذارى بسيار خوبى برخوردار است.
سرنا و دهل هم در مراسم جشن و سرور نواخته مىشود و هم در عزاداری. در بیشتر نقاط کردستان در مراسم سوگواری خود وســـوگواری های سنتی مذهبی عاشورا و تاسوعا وغیره که از قدمت بسیار برخوردار است ا این دو ساز استفاده میکنند که بحالت نواختن این شیوه موسیقی «چمری یا چمیریونه» (سرنا ودهل) می‌گویند که در آیین خاکسپاری هم از آن استفاده می‌شود.چمری به معنای شیون، عزا و نهال قامت خم شده است. این حالت شور وشـــــوق مردم را برانگیخته ، آنها را تهییج کرده وحالتهای عرفانی و روحانی آنها را تقویت ومنسجم‌تر می‌سازد . بسیــاری براین باورند که در هنگام نواختن چمری (با ریتم آرام و تم یا ملودی به کرّات تکرار شونده ) خود را بیــــشتر به گذشته‌ای که این پیشامد روی داده است نزدیک می‌بینند .
بطور کلی موسيقى مذهبى از پایگاه ویژهای در کردستان برخوردار است. بويژه موسيقى ايزدى كه بنابر سنن و رسوم مذهبى اجرا مىشود. در دنياى مذهبى كردان ايزدى، آواز و ترانه يكى از اصول زندگى آنان را تشكيل مىدهد و از اين راه عقايد و انديشه آئينى خود را به مردم عرضه مىكنند و موسيقى مذهبى آنان هرگز مانع رشد موسيقى ملىنشده و همگام با آن پيشرفت كرده است.
کردها ریتمها و رقص‌های گوناگونی دارند. از آن جمله رقص «سونه» یا «رقص مرغابی» که با ریتم «لب لان» اجرا می‌شود…
سازهای کردستان:
اصیل‌ترین سازها در موسیقی کردی «سرنا» و «دهل» هستند و بعداً سازهایی که وارد این نوع موسیقی شده‌اند، مانند «دف» و «تنبور» دارای اهمیت ویژه‌ایشده‌اند.
سازهای ضربی (کوبه ای ) : دف ، دایره ، دهل ، طاس و دوطبله
سازهای بادی : نی دوزله (دو نای)، شمشال، نرمه نای (بالابان )و سُرنا (نایه)
سازهای زهی : تنبور، تار ، دیوان و کمانچه
موسیقی مناطق مختلف کردستان: (برای علاقمندان به مباحث تخصصی)
در کردستان موسیقی هر منطقه با منطقه‌ی دیگر متفاوت است مثلاً موسیــــقی کردهای منطقه «مکری» و منطقه «بادینانی» تا حدودی تحت تاثیر موسیقی ترک‌ها وآشوریها است ولی موسیقی «اورامان» و کردستان مرکزی کاملاً بکرو اصیل باقی مانده است.موسیقی «سیاه چمانه» در مناطق اورامان، پاوه، نودشه، نوسود، مریوان و غرب سنندج استفاده می‌شود. در بخش شمالی مانند میاندوآب ، مهاباد و اشنویه موسیقی از وزن و مایه‌ی دیگری برخوردار است زیرا در هم شدن زبــان کردی وترکی در این منطقه تأثیر بسیاری بر موسیقـــی آن نهاده است . ترانه های «شوال»، «وتبطال » نمونه موسیقی این منطقه هستند که با موسیقـــی کردی دیگر نقاط تفاوت بسیاری دارد.از این مناطق بسمت جنوب ، یعنی سقز و بوکان وسردشت وسنندج موسیقی شکل دیگری به‌خود می گیرد، چنانکه حالت رزمی خود را آشکار می‌سازد. ریتم موسیقی شهرهای هم مرز عراق دگرگونی فراوانی می یابد .ریتم آهنگها بیشتر عربی بوده که با اشعار کردی خوانده می‌شود، از این نمونه می‌تــوان کارهای نجم‌الدین وکریمان کابان را نام برد. در منطقه‌ی پاوه که پایین تر از(جنوب) مناطق یاد شــده قرار دارد، مردم بیشتر از «شمشال» که سازی استوانه‌ای شکل است و صدای آن شـباهت فراوانی به نی هفت بند دارد ، استفاده میکنند . نواختن این ساز بیشتر در میان شبانان و کوه نشینان کرد رایج است ومردم پاوه به دیده احترام به این سازها می‌نگرند. در میان کردها ولرها حد فاصل منطقه‌ی کردســـتان ولرستان مردمانی زندگی میکنند که «لک» نامیده می‌شوند . زبان آنها آمیزه ای از زبان لــری و کردی است .موسیقی‌شان متشکل از اشعار و سروده های خودشان است . به اینگونه موسیقی که از ریتمهای موزون برخوردار است «مور» گفته می‌شود . این حالت بیشتر در نواحی میانه کرمانشاه ولرستان به چشم می‌خورد. شیوه های اصیل و قدیمی موسیقی کردستان را می‌توان «موره»، «هوره»، «چمری» و آهنگهای لکی نام برد که در نقاط گوناگون آن دیده می‌شود . «هوره» مختص زبان کردی کلهری بوده و در جنوب کردستان و منطقه کرمانشاه (کرماشان) و ایلام خوانده می‌شود.«بیت‌خوانی» هم بیشتر در مناطق مهاباد، مکریان و بوکان اجرا می‌شود.آواز «حیران» بیشتر در مناطق مکریان و مهاباد وجود دارد. آواز«لاووک یا لاوژه» در تمام مناطقی که به زبان کردی کرمانجی صحبت
میکنند وجود دارد.«چمری» همانند نوحه‌خوانی در فارسی و در مناطق مختلف ایلام، لرستان و کرمانشاه طرفداران زیادی دارد. کردهای «سورانی» برای خود نوع ویژهای از موسیقی دارند که به آنها «گورانی» می‌گویند که این نوع ترانه‌ها در میان کردهای اطرف شهرستان ارومیه و کردهای ترکیه (شمال) «لاوژه» گفته می‌شود و این نوع گورانی‌ها ریتمی به نام «قه‌تار» دارند که پژوهشگران براین باورند ریشه این واژه از واژه‌ی زرتشتی «گاتا» گرفته‌شده که در اوایل، مربوط به یک سری نیایش‌ها و مراسم مذهبی بوده‌است.
.
گردآوری، گرد کردن(تجمیع) و ژاوش(تلخیص): هامون هاشمی
منابع:
1- روح انگیز راهگانی: تاریخ موسیقی ایران 2-ویکیپدیای فارسی 3- نشریه آفتاب 4- وب‌گاه چیا 5- وب‌گاه جهان موزیک 6- پایگاه اینترنتی شهرام ناظری 7 -صفحات اینترنتی دیگر
.
نشر دريافت https://daryaftpub.com/
اينستاگرام نشر دريافت https://www.instagram.com/daryaftpub/
اتاق دانش نشر دريافت http://otaghedanesh.ir/
كاشف داروي سرطان و مؤلف دو كتاب نشر دريافت http://fa.sistanin.com/
نشر دريافت، پشتيبانِ پارسی‌گويي و پارسی‌نويسي http://www.beparsi.com/
همكاران نشر دريافت در تأليف چند كتاب http://www.pharepub.com/ و http://www.bordpub.com/
هنرمندان حمايت شونده http://instagram.com/haamoonhashemi , https://telegram.me/haamoonhashemi , http://www.haamoonhashemi.ir/