خاستگاه‌های موسیقی بلوچستان:
موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از ادوار مختلف تاریخی است که فرهنگ و تمدن ایران باستان را در این گوشه از سرزمین، تداعی می کند. نفوذ و تأثیر متقابل فرهنگ های بلوچی و هندی باعث شده است که طی چند قرن اخیر موسیقی بلوچی از تأثیرات موسیقی هندی دور نماند. علت این تأثیر پذیری را شاید بتوان در انزوای بلوچستان، فقدان راه های ارتباطی … و نیز عدم توجه دولت‌های مرکزی به این نقطه و مجاورت آن با پاکستان جست و جو کرد. طی سالیان دراز، مرکز بلوچستان بیش از اینکه زیر نفوذ فرهنگی ایران قرار داشته باشد، با جلوه های مادی و معنوی فرهنگی هند و پاکستان روبرو بوده است. همچنین با توجه به کوچ های مداوم قوم بلوچ و اسکان در مناطق به غایت متفاوت در طول تاریخ، موسیقی بلوچی از تأثیرات فرهنگی مناطق مختلف دور نمانده است.مثلاً در متن های تاریخی و جغرافیایی اسلامی، از طایفه های‌بلوچ بسیار نام برده شده است و آنچه از مطالعه این گزارش‌ها نتیجه می شود آن است که ایشان در کناره‌های جنوبی دریای مازندران سکونت داشته اند و مقارن قرن چهارم هجری به بلوچستان کنونی کوچ کرده، یا کوچ داده شده اند. با وجود این، مردم بلوچ توانسته اند بخش مهمی از فرهنگ اصیل و پویای خود را کماکان حفظ کنند.
.
اثر3: لیکو دلگانی – اثر دونلی نواز بلوچستان: شیرمحمد اسپندار
.
دونلی یا دونی یکی از سازهای محلی بلوچستان و از خانوادهٔ نی است. این ساز شامل دو نی است که نوازنده هنگام نواختن هر دو نی را در دهان خود قرار داده و نی مونث را
اندکی پایینتر از نی مذکر قرار می‌دهد. تنها شش سوراخ نی مذکر از محل دمیدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. نی مونث وظیفه واخوان را به عهده دارد. سه سوراخ
صوتی آن از محل دمیدن ساز گاهی نواخته میشوند.شیرمحمد اسپندار یکی از نوازندگان مطرح ساز دونلی در ایران و جهان است .
.
شیرمحمد اسپندار در سال ۱۳۱۰ هجری خورشیدی در بمپور بلوچستان متولد گردید . در نوجوانی به پاکستان رفت و در سال ۱۳۳۷ پس از کسب تجربه در زمینهٔ
موسیقی به ایران بازگشت. وی تا سال ۱۳۶۲ برای نواختن موسیقی بلوچی از تک نی هم استفاده می‌کرده‌است.
او موفق به کسب دکترای افتخاری موسیقی سنتی از کشور فرانسه و دیپلم افتخار نوازندگی در ایران شده‌است. تندیس او و نخستین دونلی در موزه تهران به یادگار گذاشته
شده‌است.
.
لیکو یکی از فرم‌های موسیقی بلوچستان است.همچنین لیکو یک بیت موزون و قافیه‌دار دارای مصراع‌های ده هجایی است که مضمون آن را مطالب عاشقانه تشکیل داده‌است. در ایران لیکو شاخص‌ترین و مهمترین مقام در موسیقی شمالی بلوچستان (سرحد) و تا حدودی مترادف با فرم دیگری به نام ذهیروک (آواز بنیادی نواحی مرکزی و جنوبی بلوچستان – مکران) است . محتوای موسیقیایی مقام لیکو و اشعار مورد استفاده در آن بیانگر غم و هجران است. بسیاری از نمونه‌های موسیقی بلوچستان مانند لیلو (لالایی )، موتک (مویه )، برخی از آوازهای کار و تعدادی از آوازها و ترانه‌های بلوچی بر اساس کیفیت این مقام شکل می‌گیرند. لیکو انواع مختلفی دارد که هر نوع مربوط به یک ناحیه یا محل و گاه یک تیره خاص است، مانند لیکو دلگانی که لیکوی متعلق به منطقه دلگان از توابع ایرانشهر است. در نواحی مرکزی بلوچستان گاه شاهد اختلاط محتوای موسیقایی لیکو و ذهیروک هستیم .ذهیروک و لیکو شناسنامه فرهنگی قوم بلوچ است .
.
دانلود اثر 2: موسیقی بلوچی: لو لاله – گروه رستاک
.
.
موسیقی بلوچستان به پنج نوع متفاوت تقسیم بندی میشود:
1- نعت و غزل : همان موسیقی عرفانی بلوچستان است . ادوات اصلی در این موسیقی رباب و تنبورگ می‌باشد که امروزه نیز استفاده میشود. در این موسیقی اشعار عرفانی از مولانا ، حافظ ، جامی ، خسرو دهلوی ، شیخ عثمان مروندی معروف به قلندر لعل شهباز و اشعار عرفا و شعرای محلی سراوان که اکثراً از سادات روستاهای پیر‌آبادو دهک هستند ، بکار می‌روند از جمله خواجه مرشد ، خواجه بنی بخش و سید عبدالرئوف را با موسقی محلی وعرفانی در ایام خاص مثلاً میلاد ائمه خصوصا نیمه شعبان درمراسم مولودی می خوانند . یکی از نوازندگان رباب و خواننده مرشد محمد جان پیر آبادی است که از چهره ای جذاب و صدایی گیرا برخوردار است و در نوازندگی رباب استادی به تمام معنا است ، ولی به دلیل اعتقادات عرفانی و مذهبی اجازه ضبط صدا و تصویر را نمی‌دهد .
2- صوت و نازینک : این موسیقی عبارت است از آهنگ های شاد و نشاط انگیزی که با ترانه و آواز همراه می باشد . صوت با همراهی چند ساز که قیچک به طور مسلم جزو آنهاست اجرا میشود ، آهنگ های صوت زیاد متنوع نیست و یکنواختی آشکاری از آن احساس می شود ، اما ترانه های صوت متنوع است و پیرامون مفاهیم عاشقانه و زیبایی طبیعت و حکایت ازشور و نشاط عشق و جوانی دارد . مفاهیم آن پر معنا و بیانگر شور و حالی است که سروده طبع لطیف و شاعرانه بلوچ و انعکاس تخیلات زیبای وی و نیز عشق عمیق به ایران ووطن را ترسیم می کند . موسیقی صوت خود به آهنگ های متفاوتی تقسیم می شود از جمله آهنگ هایی که در مجالس رسمی و اعیاد و جشن ها اجرا میشوند ، اصطلاحاً شعر گفته می شوند . در این آهنگ ها مضامین ترانه ها پیرامون داستان های شورانگیز عشقی و فولکوریک بلوچستان مثل داستان هانی و شی مرید ، بی بگر و گراناز ، عزت و مهرک ، حمل و ماه گنج دور می زند در اجرای شعر سه حالت مختلف معمول است : 1- دپگال 2 ـ الخان 3- زهیروگ .
و اما آهنگ های نازینک بر عکس آهنگ های صوت از تنوع زیادی برخوردار است . نازینک به آهنگ هایی که در مراسم عروسی نواخته می شوند ، می گویند. ترانه های نازینک که در خانه داماد خوانده میشوند ، قد و قامت ، شجاعت و مردانگی داماد را می ستاید و ترانه های نازینک که در خانه عروس خوانده می شوند ، زیبایی ، نجابت و شایستگی دختر را بیان می کنند. آهنگ هایی که در هنگام استحمام داماد می نوازند «هلوهالو» نام دارند و به آهنگ هایی که در راه می نوازند «لارطو» می گویند .
3- موسیقی حماسی : دراصطلاح محلی موسیقی پهلوانی گفته میشود . در واقع بیان تاریخ ووقایع تاریخی و حماسی بلوچستان است . بیشتر در مجالس بزرگان قوم توسط پهلوان و همراهان اجرامی شود . ساز اصلی این موسیقی تنبورگ است که عمدتاً خود پهلوان می‌نوازد و قیچک نیز همراهی می کند اشعار بیشتر درباره داستان‌های حماسی مثل داستان چاکر و گهرام ، دادشاه و .. هستند در این موسیقی خواننده که معمولاً تنبورگ هم می‌نوازد ، سازش را در بغل می گیرد و با زبان محاوره به بیان داستان می پردازد ، این حالت را دپگال می گویند ، پهلوان در حین دپگال تنبورگ نمی‌زند ، بلکه سایر همکارانش که قیچکی حتما جزو آنهاست ، آرام آرام می نوازند . سپس آهنگ ریتمیک میشود ، خواننده تنبورگ را به صدا درمی آورد و همه را در هم می‌ریزد و شور و حالی ایجاد میشود . به این حالت «الحان » می‌گویند . پس از آن در جاهایی از شعر حماسی که مضمون غمگینی دارد و با آوازی اندوهگین شرح ماجرا دنبال می شود ، قیچکی با آهنگ های غمگین و سوزناک یعنی «زهیروک» پهلوان را همراهی میکند .
4- موسیقی درمانی : که در اصطلاح محلی به آن «گواتی » می گویند . برای درمان بیماری‌های روحی بکار می‌رود . بیماری باد «گوات » بر چند نوع است ، برای هر کدام آهنگ خاص نواخته میشود . مهمترین آنها عبارتند از : زار ، شیک ، پری . برای تشخیص نوع گوات ، اول طی مراسمی آهنگ‌های مختلف گواتی نواخته میشود . بسته به نوع گوات ، بیمار به یکی از آهنگ ها عکس‌العمل نشان داده و برای معالجه آن ، اگر از نوع زار است و بیمار نیز مرد است ، بابا زار و اگر زن باشد ، ماما زار طی مراسمی که اغلب با موسیقی و دعا همراه است ، گوات را از تن بیمار بیرون می‌راند و اگر از نوع دیگر باشد ، توسط خلیفه گواتی که تنبورگی در بغل دارد، ریتم آهنگ را تعیین میکند ، سپس قیچکی و دیگر همراهانش آهنگ را دنبال می‌کنند . این آهنگ را «مقام » می‌گویند ، البته در بعضی جاها خلیفه توسط نِی ریتم
آهنگ را تعیین میکند و بقیه با دست زدن و قیچک با مقام گواتی او را همراهی می‌کنند . اشعار این موسیقی اغلب مذهبی و در مدح خدا، رسول خدا ، پیرها و شیخ ها هستند و هر کدام از مقام های گواتی نام مخصوص به خود دارند مانند : سیمرغ ، قلندری ، قلندر ، یاهو ، یا الا هو و … خلیفه با اجرای مقام گواتی متناسب با بیماری او تا زمانی که
بیمار عکس العمل نشان ندهد ادامه می دهد . هر زمان بیمار عکس العمل نشان داد که در اصطلاح محلی می گویند ، بیمار «پُر» شده است ، نشانه بهبودی بیمار است .
در این هنگام خلیفه ، باد یا همان گوات را قسم می دهد که از سر بیمار بیرون برود ، اگر خلیفه موفق بشود ، بیمار با تکان دادن سر خود به حالت عادی برمی‌گردد و از حالت خلسه درمی‌آید.
5- موسیقی سهت : موسیقی که توسط زیور آلات زنان بلوچ نواخته میشود. هر چند تلفیق موسیقی بلوچستان با مراسم و سنن قومی باعث شده که تا این حد حفظ شود ، اما با پهنای گسترده ای که دارد ، تقسیمات فراوان و نام ها و واژه‌های بسیاری پدید آورده و همانند موسیقی سایر اقوام ایرانی نشانه‌های زیادی از فرهنگ اصیل ایرانی و باورهای
[دینی] دارد که نمی‌تواند از نگاه هیچ پژوهشگری مخفی بماند . بنابراین با تحقیق ومطالعه بیشتر آن به اصالت و رموز فرهنگ پرمایه ایران پی می‌بریم.
مهندس عبدالسلام بزرگزاده – مدیر کل صنایع دستی استان
اجرای رقص و آوای بلوچی، ۱۳۵۴
.
نشر دريافت https://daryaftpub.com/
اينستاگرام نشر دريافت https://www.instagram.com/daryaftpub/
اتاق دانش نشر دريافت http://otaghedanesh.ir/
كاشف داروي سرطان و مؤلف دو كتاب نشر دريافت http://fa.sistanin.com/
نشر دريافت، پشتيبانِ پارسی‌گويي و پارسی‌نويسي http://www.beparsi.com/
همكاران نشر دريافت در تأليف چند كتاب http://www.pharepub.com/ و http://www.bordpub.com/
هنرمندان حمايت شونده http://instagram.com/haamoonhashemi , https://telegram.me/haamoonhashemi , http://www.haamoonhashemi.ir/